VALSE HOOP

De weg naar de hel is geplaveid met goede voornemens

Ongeveer de helft van de mensen begint het nieuwe jaar met goede voornemens. Vaak zijn dat voornemens die ze al eerder hebben gehad -- en die ze nog wel vaker zullen hebben, omdat het ook nu weer niet zal lukken. Zelfs als het menens is met die voornemens. Kennelijk doen we niet altijd wat we van plan zijn te doen (of te laten). Dit hangt samen met een paar algemene wetmatigheden van menselijk gedrag. Als je die kent, wordt het makkelijker jezelf én anderen te sturen. Lees verder als je wilt dat er iets terecht komt van je prachtige plannen!

We zijn geneigd onze eigen vastbeslotenheid te gebruiken als graadmeter voor de kans op succes van een voornemen. Bijvoorbeeld: je bent er hartgrondig van overtuigd dat je nu écht gezonder wilt leven. Je verlangt ernaar. Omdat je motivatie zo sterk is verwacht je dat het gaat lukken. Het blijkt echter dat iemands vastbeslotenheid op geen enkele manier voorspelt of het voorgenomen gedrag uiteindelijk wordt uitgevoerd.

De sterkte van je motivatie wordt beïnvloed door zogenoemde ‘hete overtuigingen’ – ter onderscheiding van ‘koude overtuigingen’ die rationeel en afstandelijk zijn. Als je bijvoorbeeld met de feestdagen de hele dag op je kont zit en je volvreet en -drinkt, voel je je daarna laf en vet. Vanuit dat onprettige gevoel heb je een sterke drang om gezonder te gaan leven: een hete overtuiging, op dat moment. Je houdt er geen rekening mee dat het heel anders voelt wanneer je een week later na een lange werkdag enorme trek hebt in iets lekkers in plaats van een rondje hardlopen en een bak radijsjes.

Wishful thinking

Een andere factor die je vastbeslotenheid beïnvloedt is het ‘valse-hoop’-syndroom. Als een voornemen de mist in gaat, denken mensen: ‘Ik heb het niet hard genoeg geprobeerd’. Het lijkt logisch. Je bent bezweken voor verleiding, je bood geen weerstand: dat betekent dan toch dat je niet genoeg je best hebt gedaan. Maar nu wil je het écht, en dan doe je wél je best, denk je. Je vergeet dat je dat vorig jaar ook dacht. Dit soort ‘positief denken’ is puur zelfbedrog. Het vermindert de kans op succes, doordat je reële hindernissen wegwuift. Blijkbaar leven we vaak liever met valse hoop dan zonder hoop.

Om die valkuil te vermijden, helpt het naar jezelf te kijken vanaf de buitenkant, alsof je naar een ander kijkt. Je ziet dan bijvoorbeeld iemand die al drie keer heeft besloten om komend jaar meer tijd te maken voor rust of voor gezin, en bij wie dat al drie keer is mislukt: telkens komt er ‘nog even dit belangrijke klusje’ tussen. Als het iemand anders was, hoe schat je dan de kans dat het nu wel gaat lukken? Precies... En verandert de zaak als die ander oprecht overtuigd is dat het deze keer wél lukt? Welnee, natuurlijk niet.

Je bent wat je doet, vinden we als we naar anderen kijken. Eerst zien, dan geloven. Geen woorden maar daden. Maar kijken we naar onszelf, dan hebben we de indruk dat onze goede bedoelingen en ons latente potentieel toch wel erg veel zegt over wie we zijn. Kijk naar jezelf door de ogen van een buitenstaander. Zou je dan niet concluderen dat dit een ernstig geval van wishful thinking is?

Onbenullige obstakels

Of je je plannen daadwerkelijk uitvoert, wordt niet bepaald door hoe sterk je intenties zijn maar door alledaagse hindernissen. Zo kan een gezonde leefstijl worden belemmerd door tijdnood (dus toch maar de auto, en niet naar die biologische winkel die een straatje om is), andere mensen en sociale druk (feestje, ‘doe niet zo ongezellig’, roken, drinken, toch wel leuk, ‘alleen deze ene dag’), verleiding (restaurant, bakker, ‘hmm dat ziet er lekker uit, morgen doe ik weer gezond’) en tal van andere obstakels die te onbenullig lijken om je nobele streven in de weg te staan, maar dat ondertussen wel doen.

Om hiertegen bestand te zijn moet je bij een voornemen een specifiek plan van uitvoering maken. Vertaal je voornemen in deelaktiviteiten en noteer in je agenda wanneer, waar, met wie en hoe je wat gaat doen. Mensen die dit doen blijken beter bestand te zijn tegen afleiding en hindernissen. Dat helpt ook wanneer je anderen wilt begeleiden bij het uitvoeren van hún mooie plannen. Of van de jouwe, trouwens.