STELLIG

Onzekerheid maakt onze meningen stelliger

Roos Vonk

Mensen hebben vaak meer overtuigingskracht als ze zich stelliger uitdrukken. Ze verschijnen vaker in talkshows en we geloven ze eerder – want iemand die zo zeker is van z'n zaak zal het wel weten, toch? Nee. Er bestaat feitelijk geen enkel verband tussen iemands vastberadenheid en de kans dat hij gelijk heeft. Al ben je er zelf van overtuigd dat je iets heel zeker weet, dat zegt niets over de juistheid ervan.

Gaat het om onze denkbeelden over het leven, onszelf en hoe de wereld in elkaar zit, dan geldt zelfs: hoe resoluter de opvattingen, des te meer innerlijke twijfel gaat erachter schuil. Volgens onderzoeksresultaten over ‘defensive zeal’* (defensieve bevlogenheid) doet dat verschijnsel zich vooral voor bij mensen met een positief zelfbeeld. Die houden niet van twijfelen en aarzelen. Als ze onzeker zijn geven ze even wat extra gas en worden hun opvattingen extremer en radicaler. Die onzekerheid hoeft niet te gaan over het onderwerp zelf. Twijfels of je er wel bij hoort, of je carrière wel zal slagen, of je het goede besluit hebt genomen – dat allemaal kan ertoe leiden dat bijvoorbeeld je politieke of religieuze overtuigingen extremer worden.

Zelfverzekerde mensen zijn dus geneigd hun onzekerheden te overstemmen met stelligheid die op een heel ander gebied kan liggen. Verschillende levensdomeinen werken als communicerende vaten. Zo blijkt dat mensen twijfels over hun relatie of over een persoonlijk dilemma compenseren door hun politieke opvattingen extremer te maken, dat ze twijfels over hun politieke opvattingen weer compenseren door zichzelf of hun eigen groep extra veel positieve eigenschappen toe te dichten, en dat ze beter menen te weten wie ze zijn en wat ze willen wanneer je ze eraan herinnert dat ze sterfelijk zijn. 

De gevolgen van dit mechanisme zijn helaas lang niet altijd wenselijk. Dat zien we aan alle gepolariseerde meningen op internet en sociale media. Er is veel ruimte voor de gevolgen van een wankele hoge eigendunk in ons maatschappelijk klimaat: een narcistische cultuur waarin we met kracht mogen uitkomen voor al onze opvattingen zelfs als die beledigend zijn, waarin moreel gelijk wordt verward met onbeschoftheid, en ongenuanceerde stelligheid met daadkrachtig leiderschap. Het verschijnsel van defensive zeallaat zien dat we wat dit betreft allemaal in hetzelfde krakkemikkige schuitje zitten: achter iedere overtuiging die met zoveel verve wordt bewaakt, gaat een klein onzeker mensje schuil dat aan zichzelf twijfelt, niet weet wat de zin van het leven is, bang is om het verkeerd te doen – afijn, al die existentiële twijfels die we allemaal kennen.

Het vervelende is dat je, ook al doorzie je dit allemaal, er weinig aan kunt doen. Als iemand eenmaal lekker op stoom is met stellige uitspraken, is het zinloos te zeggen “Ik begrijp best dat je eigenlijk heel onzeker bent”. Er is maar één remedie: we moeten ons eigen aplomb en de achtergrond ervan in beeld hebben, en gas terugnemen zodra we beseffen dat we onszelf overschreeuwen. Als we dat allemaal doen wordt de wereld echt leuker, en hebben we nog vaker gelijk ook.