ROEDELDIEREN

Wat hebben gevoelige ego's te maken met het feit dat wij groepsdieren zijn?

Roos Vonk*

Mensen beseffen het niet altijd, maar de behoefte aan bevestiging en goedkeuring van anderen is vaak hun belangrijkste drijfveer. Om hun positieve zelfbeeld te beschermen werken mensen hard, lopen ze op hun tenen, zeggen ze geen nee, draaien ze er omheen bij  slechtnieuws-gesprekken, willen ze winnen, anderen aftroeven en volgen ze cursussen over hoe ze aan meer charisma komen.

Ik ben mijn werk als trainer/spreker ooit begonnen met een programma voor zelfvertrouwen en autonomie. Mijn gedachte was dat mensen, door hun behoefte aan goedkeuring en waardering, in een vicieuze cirkel terechtkomen: ze letten op wat anderen willen en verwachten – zodat ze in de smaak vallen of indruk maken – zijn daardoor niet trouw aan hun eigen waarden, waardoor ze hun zelfvertrouwen van binnenuit ondermijnen – en nóg meer bevestiging nodig hebben.

Naarmate ik succesvoller werd en vaker werd uitgenodigd om te spreken voor mensen met topfuncties, begon ik eraan te twijfelen of mijn verhaal op die mensen wel van toepassing was. Zij zouden niet zoveel last hebben van onzekerheid, dacht ik. Dus ging ik andere verhalen bedenken over andere onderwerpen (behaagziek als ik ben). Maar al doende merkte ik dat de vraag ‘Ben ik wel goed genoeg, doe ik ertoe?’ op alle niveau’s en voor alle soorten mensen herkenbaar is. We hebben allemaal een klein gevoelig egootje in ons, dat bezorgd is of we wel waardevol zijn, of we goed genoeg zijn, of we de liefde en waardering van anderen verdienen.

Dat uit zich heel verschillend. De een is onzeker, maakt het anderen naar de zin, past zich aan en houdt zich op de achtergrond uit angst om uit de toon te vallen. De ander (en dat zie je vaker op hogere functieniveau’s) overstemt de eigen twijfels met stellige overtuigingen, een rotsvast vertrouwen in eigen kwaliteiten, en boosheid of vijandigheid wanneer die in twijfel worden getrokken. Het onzekere egootje van binnen is dan vaak wat moeilijker te vinden (maar omgekeerd kun je ook makkelijk over het verborgen narcisme heenkijken van mensen die altijd maar onzeker doen, bevestiging vragen en alles wat er mis gaat op zichzelf betrekken).

Uiteindelijk leven we allemaal met hetzelfde verlangen om waardevol te zijn en ertoe te doen. We vinden in de loop van ons leven verschillende manieren om ons ongemak hierover te dempen. Ook in Oosterse culturen, die soms worden verheerlijkt door te stellen dat ze collectivistisch zijn en niet zo gericht op zelfverheffing, is het menselijke ego onmiskenbaar aanwezig; alleen wordt het daar tevreden gesteld door de eigen groep te verheffen, terwijl wij het meer van onze persoonlijke kwaliteiten moeten hebben. Ook mensen die zeggen dat ze heel autonoom zijn en zich niets aantrekken van anderen, doen dit vaak juist om indruk te maken met hun onafhankelijkheid (“Het kan me niet schelen wat ze van me denken”, zei hij, zich verheugend bij de gedachte wat ze dáárvan zouden denken).

Dat het ego zo universeel is, is volgens de sociometer-theorie te verklaren door onze evolutionaire geschiedenis. De mens heeft 99 procent van zijn geschiedenis geleefd in groepen, waarin het van overlevingsbelang was erbij te horen. Als er ooit mensen waren die zeiden ‘Ik trek me niks aan van anderen’ of ‘Ik doe lekker waar ik zin in heb’, dan zijn ze uit de groep gegooid en konden ze geen voedsel uitwisselen, niet gezamenlijk jagen en zich niet voortplanten. Zij zijn dus uitgestorven. Dat betekent dat wij met z’n allen het nageslacht zijn van mensen die erbij wilden horen, die graag een waardevol groepslid waren. Het verlangen naar bevestiging zit ingebakken in onze instincten, en het ego is het instrument dat alarm slaat als die bevestiging uitblijft of we worden afgewezen.

Misschien zullen onze instincten en diepste verlangens geleidelijk evolueren, maar in de huidige fase van onze geschiedenis staat het individualisme van de samenleving op gespannen voet met onze oerbehoeftes. De zuilen en kerken, de wijk en de buurt, zijn minder belangrijk, er zijn steeds meer singles, opwaarts mobielen verlaten hun sociale klasse en een vaste baan bij dezelfde werkgever wordt ook een zeldzaamheid. Dit betekent dat we allemaal de neiging zullen hebben om keihard ons best te doen, om te laten zien dat we waardevolle mensen zijn die acceptatie en waardering verdienen in de  wereld.