Kenners zitten er het vaakst naast met hun voorspellingen

Roos Vonk

Geregeld worden deskundigen opgetrommeld om actuele verschijnselen te duiden en te voorspellen hoe het verder gaat. Hebben deskundigen iets zinnigs te zeggen? vroeg de Amerikaanse psycholoog Philip Tetlock zich af. Hij deed een uitgebreide studie naar expert political judgment. Er zijn legio voorbeelden van hits en missers, maar wil je het echt onderzoeken, dan moet je systematisch álle voorspellingen van een deskundige in beeld brengen. Er zijn mensen die de financiële crisis zagen aankomen, maar misschien zien ze altíjd overal doemscenario’s. In dat geval zullen ze er meestal naast zitten, zegt Tetlock, want er is een hoge basiswaarschijnlijkheid dat dingen blijven zoals ze zijn. Dat komt gewoon het vaakst voor. Het is saai, maar je komt een heel eind als waarzegger wanneer je zegt dat alles blijft zoals het is.

Maar dat doen experts juist niet. Door hun kennis kunnen ze zich makkelijk voorstellen dat het anders loopt. Vooral dat het fout gaat. Die voorspelling doen ze relatief vaak, bleek toen Tetlock systematisch voorspellingen inventariseerde van 284 experts (in allerlei domeinen, zoals economie, management, overheidsbeleid) over uiteenlopende aktuele onderwerpen in de VS tussen 1988 en 2003. Per onderwerp moesten ze onder meer aangeven of iets zou verbeteren, verslechteren of gelijkblijven en hoe zeker ze daarvan waren. Hij vergeleek tienduizenden expert-voorspellingen met wat er uiteindelijk gebeurde, en ook met voorspellingen van leken (gewone mensen die het nieuws volgen) en de welbekende aap-die-een-pijltje-gooit; toevalsvoorspellingen. Ook keek hij of experts het binnen hun expertise-domein beter deden dan erbuiten.

De conclusies zijn ontluisterend. Het voorspellingstalent van alle mensen zat verontrustend dicht bij dat van de ‘aap’, en was flink slechter dan de base rate: dat iets blijft zoals het is. Zowel leken als experts voorspelden te vaak dat iets ten nadele zou veranderen. Experts deden het in geen enkel domein beter dan leken, ook niet hun eigen domein. Integendeel, ze deden het vaak slechter doordat ze extremer waren; ze reageerden eerder in termen van ‘onvermijdelijk’ en ‘uitgesloten’. Deskundigen met een meer gematigde, genuanceerde stijl bleken betere voorspellers, maar uitgerekend zij waren minder beroemd en zaten minder vaak in talkshows. Naarmate experts vaker in de media waren en een hogere Google count hadden, hadden ze meer zelfvertrouwen en zaten ze er vaker naast. ‘Het enige vooruitziende dat deze figuren hebben gedaan, is erop staan dat ze anoniem blijven als deelnemer aan dit onderzoek’, zei een commentator.

Het treurige, vindt Tetlock, is dat er nooit iets zal veranderen: experts brengen hun opgeblazen ego’s niet in lijn met hun zeer matige prestaties. Experts die horen dat ze ernaast zaten, zeggen steevast dat ze het toch bíjna wél goed hadden, of dat ze het fout hadden om de goede reden, omdat je nooit te voorzichtig kunt zijn. Zo handhaven ze hun zelfvertrouwen en komen niet tot een meer bescheiden manier van denken die meer correcte voorspellingen zou bevorderen. Binnen de driehoek expert–media–publiek komt de zelfverzekerde kletsmajoor altijd weer bovendrijven: experts met zelfvertrouwen zoeken vaker de media, en de media houden van gasten met stellige, ‘quotable’ statements (hetgeen ook kan verklaren dat vrouwen zo moeilijk in talkshows aan tafel komen). Het publiek vindt dat ook prettig: het heeft behoefte aan zekerheid en duidelijkheid. Mensen willen niet horen dat ergens allerlei kanten aan zitten en dat toeval een grote rol speelt. Vooral niet als ze zelf al onzeker zijn; dan hebben ze behoefte aan houvast.

Iedereen blij – de ijdele expert, de media en het publiek – want zo hebben we én duidelijke standpunten én af en toe een lekkere ruzie, want mensen met stellige meningen zijn het vaker met elkaar oneens. Alleen jammer dat we niet beter gaan begrijpen wat er nou écht gebeurt in de wereld.