HET PSYCHOLOGISCH IMMUUNSYSTEEM

Waarom het vaak beter is als je niets te kiezen hebt

Jonge mensen van nu groeien op met het idee dat dingen aan je uiterlijk 'verbeterd' kunnen worden. Zou het gevolg daarvan kunnen zijn dat je eerder ontevreden bent over bepaalde uiterlijkheden? vroeg Sophie Hilbrand zich af in In de kreukels.

Ja, dat zou heel goed kunnen, want mensen zijn tevredener over dingen waar ze toch niks aan kunnen doen; daar leggen ze zich bij neer. In een onderzoek werd dit gedemonstreerd door deelnemers (studenten) na afloop een poster van een schilderij mee naar huis te geven. Een deel van hen kreeg een poster die ze niet erg mooi vonden (ze hadden hem in hun Top-12 op 9 gezet). De helft van de studenten moest het daarmee doen, tegen de andere helft werd gezegd: neem hem mee, maar als je hem na een paar dagen niet leuk vindt kun je hem nog ruilen voor een andere. Na een paar dagen werd aan alle deelnemers gevraagd hoe mooi ze hun poster vonden. Het bleek dat degenen die hun poster nog konden omruilen hem nog steeds niet erg waardeerden, maar degenen die niet konden ruilen waren hun poster mooier gaan vinden. Ze hadden er toch steeds meer aan gezien dat hen aansprak.

Spin doctor

Dit verschijnsel – het meer gaan waarderen van uitkomsten die je niet meer kunt veranderen – is te danken aan ons psychologisch immuunsysteem: we hebben een talent om negatieve situaties te rationaliseren, relativeren en vertekenen waardoor we ons snel weer goed gaan voelen. Deze onbewuste 'spin doctor' helpt ons over mislukking en tegenvallers heen. Zo zien kiezers achteraf vaak de sterke punten van de kandidaat waar ze tegen waren, krijgen prijzen opeens meer waarde als je ze eenmaal gewonnen hebt, merken sollicitanten de zwakheden van een bedrijf op zodra dat bedrijf hen heeft afgewezen, en wordt de onbetrouwbaarheid van een test plots bemerkt wanneer men ervoor zakt. 

Het werkt ook bij 'grote' dingen zoals gedumpt worden door je geliefde. Als je eraan denkt hoe je je twee maanden zult voelen nadat het uit is met je partner, denk je dat je je verschrikkelijk zult voelen. Je houdt er geen rekening mee dat je in die twee maanden dingen gaat denken als: ‘Zoveel hielden we nu ook weer niet van elkaar’, dat je gaat denken aan alles wat er eigenlijk mis was met je partner en jullie relatie, en dat je nieuwe dingen gaat meemaken en mogelijk andere potentiële partners ontmoet. Je psychologisch afweersysteem helpt je om een positieve invulling te geven aan de verbroken relatie, en na een tijdje ben je blij dat die nare ex is opgerot, en zie je het misschien zelfs wel als 'het beste dat me kon overkomen'.

Dit gebeurt automatisch en onbewust, en juist daardoor is het zo effectief: als we bewust zouden merken dat we zelf ergens een draai aan geven, zou het een stuk minder goed werken (‘Mijn ex vind ik nu minder leuk, maar dat heb ik alleen bedacht om mijn verdriet te overwinnen’). Ons afweersysteem werkt juist zo goed doordat we zelf helemaal niet in de gaten hebben hoe we een positieve draai geven aan wat ons overkomt. Zo vinden we bijna allemaal dat het leven ons redelijk goed heeft bedeeld, en hadden we onze tegenslagen achteraf zelfs niet willen missen omdat ze ons tot rijping hebben gebracht.

Van de nood een deugd maken

Maar de psychologische spin doctor die ons zo verzoent met ons lot, houdt zich muisstil wanneer een negatieve uitkomst nog veranderbaar is. Logisch, want als je nog van partner, baan, baas, huis of hypotheek kunt veranderen, kun je dat gewoon dóen om je beter te voelen. Het immuunsysteem hoeft pas in actie te komen als er geen alternatief is. Dan gaat het aan de slag om te zorgen dat je er het beste van maakt en er misschien zelfs volmaakt gelukkig mee wordt.

Dit zou kunnen betekenen dat uiterlijke ongewenstheden vroeger meer werden geaccepteerd én gewaardeerd. Je moest het ermee doen, dus je leerde leven met die te kleine borsten of te grote neus, en je vond een partner die het juist lief, leuk of karakteristiek vond.  Alleen al het feit dat cosmetische chirurgie mogelijk is, kan dus betekenen dat vrouwen vandaag de dag minder tevreden zijn met hun uiterlijk.  Meer algemeen betekent dit misschien zelfs wel dat we eerder ongelukkiger dan gelukkiger worden van onze technologische mogelijkheden om 'verbeteringen' en 'correcties' aan te brengen in alles wat ons niet bevalt.